website De Tempel

Het wapen van Brielle

Geschiedenis
Brielle is gelegen aan de Brielse Maas, een afgedamd gedeelte van de Maas dat zich tot belangrijk recreatiegebied ontwikkeld heeft. Het ligt ten oosten van de oude vaargeul Brielse Gat. Tot 1700 werd dit water gebruikt als verbinding naar Rotterdam, daarna trad verzanding op waardoor het Gat minder goed bevaarbaar werd. Het Goereese Gat was een alternatief.
De stad bezit nog steeds zijn oude stadswallen en is van verre herkenbaar aan de 57 m hoge, stompe toren van de St. Catharijnekerk.
Brielle is een oude stad, de naam gaat terug op het keltische brogilo en uit de oudste geschriften blijkt dat de huidige locatie 'de nieuwe Briel' is. 'Den ouden Briel' moet ergens anders op het eiland Voorne gelegen hebben. Lange tijd was de stad de zetel van de Graven van Voorne, totdat deze heerlijkheid in 1371 bij Holland gevoegd werd. Brielle had zijn eigen haven en dreef handel met het Oostzee-gebied. De stad had zelfs zijn eigen factorij in Zweden.
In 1572 was de stad het toneel van de inname door de watergeuzen, het eigenlijke begin van de opstand tegen Filips II. Dit historisch feit wordt ieder jaar op 1 april gevierd. Schoolkinderen onthouden dit feit met de zin: 'Op 1 april verloor Alva zijn bril'.
Bron: Wikipedia Brielle, vroeger Den Briel.

De Sint Catharijnekerk, centrum van religie en cultuur heeft een indrukwekkende geschiedenis. Komend vanuit het Heultje (een historisch straatje in Den Briel) krijgt de bezoeker een prachtig gezicht op de massieve Sint-Catharijnekerk en -toren. Het geheel is gebouwd tussen 1417 en 1482, waarbij in 1456 een groot deel door brand wordt verwoest. De herbouw start in 1462, maar in 1482 is het geld op, zodat èn kerk èn toren niet kunnen worden afgebouwd.
Bron: Sint Catharijnekerk Geschiedenis.

Historisch Museum Den Briel.
Heeft in bruikleen 'Gezicht op Den Briel', Olieverf op doek, ca 1660, Daniel Vosmaer (1662 - 1669/70)

Eind 1756 verleent het vroedschap van Brielle aan enige welgestelde joden toestemming zich in de stad te vestigen. Zij verkrijgen godsdienstvrijheid en poortersrechten, maar de toegang tot de gilden blijft beperkt tot het ventersgilde. In ruil voor een geldbedrag zijn ze vrijgesteld van dienst in de burgerwacht en mogen ze de ‘jodeneed’ afleggen.
In 1804 krijgen de joden toestemming om van de oude slagerij een synagoge te maken. Ook joden uit Hellevoetsluis komen voor de godsdienstoefeningen naar Brielle. In 1818 wordt het gebouw achter het huis van de katholieke priester als synagoge ingericht. Deze synagoge is in 1866 aan de parochie verkocht. Vijf jaar later werd op de Turfkade een nieuwe synagoge met een school ingewijd.
Tot 1890 was er in Brielle een joodse begraafplaats in gebruik, daarna werden de doden in Heenvliet begraven.
In de loop van de negentiende eeuw taande het belang van Brielle als handelsstad. Dit had tot gevolg dat ook de joodse gemeente in omvang afnam; na 1899 was er geen voorzanger of leraar meer en werden er geen synagogediensten gehouden. Er bestaat dan nog wel een aparte joodse armenkas.
Alle joodse inwoners van Brielle zijn tijdens de bezetting gedeporteerd en vermoord. Het interieur van de synagoge is vernield en de inboedel is verdwenen. De Tora-rollen zijn gered en overgebracht naar Rotterdam. Een gevelsteen van de synagoge wordt tegenwoordig in het Trompmuseum in Brielle bewaard.
In 1947 werd de joodse gemeente van Brielle bij die van Rotterdam gevoegd. Een monument in het stadhuis van Brielle, onthuld op 4 mei 1970, bevat de namen van de omgebrachte joodse burgers.
In november 2001 is de synagoge aan de Turfkade door de Stichting Behoud Synagoge aangekocht van een aannemer die het ruim 50 jaar als pakhuis gebruikte. Een jaar eerder werd in de gevel van het gebouw een herinneringsraam onthuld. De restauratie van de voormalige synagoge is in 2004 van start gegaan. Het gebouw wordt een centrum voor bezinning, ontmoeting en cultuur.
Bron: Joods Historisch Museum Brielle

De geschiedenis van Brielle, of den Briel, begint aan het begin van de 13e eeuw toen de nederzetting stadsrechten kreeg. Voor deze tijd had het aan de Maas gelegen Brielle al een relatief grote haven. Het was een overslaghaven voor de schepen van en naar Zeeland, Rotterdam en Dordrecht. Er waren handelscontacten met IJsland, Scandinavië, de Oostzee en het Middelandse Zeegebied en er was een overeenkomst met de Hanzesteden.
Bekend is Brielle vooral vanwege de Watergeuzen die op 1 april 1572 de stad binnen vielen. De Watergeuzen waren een vloot zeerovers die uit Engeland waren verdreven, op zoek naar een nieuwe thuishaven van waaruit zij hun plundertochten konden maken. Aanvankelijk zetten zij koers richting Egmond, maar door een sterke noordwestenwind kwamen ze bij de Maasmond uit. Zij gingen de Maas op in achtervolging van vijandelijke schepen die zij niet te pakken konden krijgen, keerden terug en legden aan voor Brielle. De veerman Coppelstock vertelde ze dat de Spanjaarden waren vertrokken, waarna de geuzen de stad zonder enige weerstand konden innemen. Hiermee kwam de eerste Hollandse stad onder het Spaanse gezag vandaan. Toen veldheer Alva vernam dat Brielle was ingenomen, stuurde hij een leger om de stad terug te veroveren. De sluiswachter zette de sluis open en het opkomende water dreef de Spanjaarden terug. Alva verloor zijn bril (den Briel) en in de geschiedenisboekjes kwam te staan dat de heldhaftige Watergeuzen Den Briel op de Spanjaarden hadden veroverd in naam van Oranje.
Na de verovering van Brielle begonnen de Watergeuzen met het vervangen van de Middeleeuwse stadsmuren door een moderne vesting, een bouwproject dat tot in de 18e eeuw duurde. De vorm is het ontwerp van de vestingbouwers Willem Paen, die werkte voor de Staten van Holland, en zijn collega Menno van Coehoorn, die werkte voor de stadhouder en de Staten-Generaal. Bijzonder is dat er sindsdien nauwelijks iets aan de vestingwerken is veranderd, waardoor Brielle de best bewaarde vestingstad van Nederland is. Je kunt boven op de vestingmuren helemaal rond lopen.
Coppelstock staat nog steeds uit te kijken over de Maas, er is een Vrijheidsbeeld op het Asylplein en er is een Geuzen-gesticht in de Nobelstraat. De Bedevaartskerk is gewijd aan de Martelaren van Gorcum en staat op de plek waar de geuzen 19 Gorcumse monniken hebben opgehangen.
Bron: Go Den Haag Brielle

Admiraal Lumey, Willem van der Marck (14 oktober 1542 Lummen - 1 mei 1578 residentie op de Sint-Maartensberg in Luik), afgebeeld als veroveraar van Den Brielle. De edelman uit Zuid Nederland is berucht om zijn wreedheden. Bron tekening: familiearchief Van Wassenaer. De huiskapelaan van de familie Van Wassenaer, Dirk Woutersz van Catwijk, zou de tekening hebben gemaakt. Lumey's moeder is Margaretha van Wassenaar.
Gelinkt van: members.home.nl/tettero.

In het begin van de Nederlandse opstand tegen Spanje werden begin juli 1572 negentien katholieke geestelijken in Gorinchem (Gorcum) gevangen genomen en door de watergeuzen onder leiding van Lumey naar Den Briel vervoerd. Tevergeefs werd gepoogd hun het geloof te laten afzweren. Ze werden na een langdurige foltering en ondanks het tegenbevel van Willem van Oranje, ter dood veroordeeld en ten slotte op 9 juli opgehangen in een schuur van het St. Elisabethklooster te Rugge. De standvastigheid en deugdzaamheid van de slachtoffers en de wreedheid waarmee ze waren vermoord, bezorgden de martelaren direct faam. Deze faam nam verder toe doordat invloedrijke familieleden bijdroegen aan de verbreiding daarvan in woord en geschrift. Het gebeurde werd zeer precies opgetekend, en kort na 1572 in enkele talen in druk verspreid.
- Deze edities en de bekendmaking van latere miraculeuze gebeurtenissen alsmede de invloed van de martelaren in de Opstand, maken duidelijk hoe de martelaren gebruikt werden voor de contrareformatorische propaganda binnen de Republiek.
- Tegen het einde van de 16e eeuw bleek dat 'ontallycke menschen, van andere plaetsen aldaer comende, die plaetse waeren comen besoecken ende vereeren'. Hiermee wordt gedoeld op de locatie van het 'martyrium' en van de graven van de martelaren te Rugge. Er werd heimelijk 's nachts gegraven om overblijfselen te bemachtigen. De belangstelling duurde voort tot in de eerste decennia van de 17e eeuw.
Meer hierover is te lezen bij Het Meertensinstituut Bedevaartplaatsen in Nederland

In Brielle zijn een aantal beroemde zeehelden uit de Nederlandse historie geboren: Maarten Harpertsz' Tromp, Witte de With, Philips van Almonde en Pieter Melvill baron van Carnbee.

Gelinkt van: www.historischmuseumdenbriel.nl.

Maarten Harpertsz. Tromp, (Brielle 23 april 1598 – op zee voor Ter Heijde 10 aug. 1653), Noord-Nederlands vlootvoogd, maakte op het schip van zijn vader, kapitein Herpert Maertenz. Tromp, als negenjarige de Slag bij Gibraltar mee (25 april 1607). Hij voer afwisselend bij de marine en ter koopvaardij, raakte in 1609 (toen zijn vader sneuvelde) en in 1621 in handen van zeerovers en trad in 1622 als luitenant in dienst bij de admiraliteit van de Maas. Nadat hij in 1624 scheepsbevelhebber was geworden, werd hij in 1629 vlaggenkapitein van Piet Heyn, die in hem ‘alle deughden erkende, die in een Zeeoverste worden vereischt’.
Lees verder op: Nederlandse Marine.

In de Tweede Wereldoorlog bezocht een Duitse toerist op de fiets Brielle.

Uit: Heinz in Holland, door Gerard Groeneveld in de Volkskrant, 3 mei 2006

Bezienswaardigheden

Luchtfoto Brielle Gelinkt van: members.lycos.nl/bouman103/.

Sint-Catharijnekerk Gelinkt van: www.catharijnekerk.nl/. Pomp op het Wellerondom